| |
|
|
Esperantisma romano pri temo nemovada
Sed nur fragmento
Recenzas Gerrit Berveling
Fonto n-ro 161, majo 1994
Esperanto pliriĉiĝis je grandioza romano.
Malofte en nia lingvo oni provas analizi la strukturon de romanoj. Tamen, jen almenaŭ supraĵe: tiu ĉi romano konsistas ei kvar ĉefaj partoj, kun prologo kaj epilogo ambaŭ tre maliongaj kaj krome eta interakto post la unua ĉefparto.
Prologo, interakto kaj epilogo havas kiel ĉefrolulon iun eksbibliotekiston, kiu siatempe ricevadis informpetojn rilate al mistera ruso barono Maklin; poste tamen la informpetanto ne serioze utiligis siajn petitajn materialojn por verki disertacion pri la koncerna ruso; la eksbibliotekisto intertempe pri li interesiĝis kaj nun estas feliĉa, ke fakte do nun li kapablos utiligi la kolektitan materialon por mem verki pri la ruso. Tion li faras. Kaj intere kaj jefine li prikomentas tion.
La ĉefaj partoj montras la baronon Maklin kaj ties vivon "SED NUR FRAGMENTE..." ĉar neniam eblas plene ĝisfunde ekkoni alies vivovojon. Partoj I "inter sovaĝuloj" kaj IV "hejmen" montras lin sur la Verda Insulo, iu ne pli precize indikita insulo pacifika; kiamaniere li laboras inter ŝtonepokuloj kiel antropologo. Partoj II "inter civilizitoj" kaj II "la postenulo" montras lin en Aŭstralio, kie li devas estri sciencan instituton, sed fakte kolizias kun la tiama tiea politiko.
Jen, tute skize, la strukturo ekstera de la verko.
Trevor Steele scias verki tiel interese, ke en la komenco oni preskaŭ forgesas ke temas pri romano; oni plulegas plene interesite kvazaŭ temus pri vojaĝpriskribo de vera antropologo. La rakontofluo estas tre kvieta komence de la libro; sed fine de sia restado inter la t.n. "sovaĝuloj" Maklin ekkonscias, ke okazas aferoj, kiuj neniel klarigeblas pere de lia tiuepoka nur pozitivisma scienc-percepto (Maklin vivas fine de l’ pasinta jarcento; do certasence temas pri historia romano, kvankam en la unua parto neniel tio ludas rolon). Li ekkontaktas kun religiaj kaj parapsikologiaj realaĵoj kiuj preterpasas lian komprenon.
Atakite de malario, li saviĝas en Aŭstralio, almenaŭ en tiama kolonio Kvinslando. (Nova kaj nekonata por mi estas la tiam ekzistinta streĉiteco inter la diversaj kolonioj aŭstraliaj: jen subite ekde parto II fariĝas historia romano!) La IIa parto montras la tiean superan tavolon de l’ socio, la politikajn ambiciojn, la familiajn etoson, idealojn, ktp. Interplektiĝas amhistorioj je diversaj niveloj. Ankaŭ Maklin enamiĝas. Unu el la plej kortuŝaj scen-serioj de la tuta verko - tra partoj II kaj III.
Post parto II radikale turniĝas la ekvilibro de l’ verko: la malrapide disvolviĝanta rakontstilo fariĝis pli impeta, pli obseda: la okazaĵoj sinsekvas pli haste kaj draste. Maklin kolizias kun la politike gvidanta persono de Kvinslando, kiu bedaŭrinde estas la patro de lia amatino... La kialo de l’ kolizio faras la verkon verŝajne tipe esperantisma. (Sed pri tio poste.) Krudaj vivrealoj igas lin decidi forlasi la "civilizitan" mondon por returniĝi al la Verda Insulo, al siaj "sovaĝuloj".
Parto IV: ree sur la Verda Insulo jen rezisto kontraŭ la kreskanta imperiismo de Germanio, personigita en iama kunstudento el Heidelberg. Aliflanke la origina medio, kiun ĉe sia unua vizito sur la Verda Insulo li estis trovinta, jam grave ekdifektiĝis per ektuŝo de l’ "Civilizo". La librofino kulminas en terura maniero.
Entute verko nepre leginda! Espereble mi iom vekis scivolon por ke vi mem eklegu la verkon...
Sed kio faras ĉi verkon "esperantisma romano", kiel mi ĝin titolis? Esperantismo ja ne estas nura okupiĝo, pri planlingvo nomata Esperanto; ĝi entenas multe pli: i.a. gravegas certa respekto antaŭ alies kulturoj, respekto antaŭ homoj de aliaj rasoj. Maklin estis ruso el la carisma periodo. Li estis edukita kun idealoj kiel "nia Eklezio" (= la rusa ortodoksa), "nia Patrio" (= Ruslando) super ĉio en la mondo, "nia Scienco" (= tiama pozitivismo) super ĉiuj veroserĉadoj de la universo. Kaj la verko konvinke lin portretas tia homo, serioza, sindediĉa, vivanta. Sed - kaj jen ekas la esperantisma temaro: li ekdubas, troviĝante inter la "sovaĝuloj", ĉu vere tiuj estas malpli kulturitaj ol eŭropkulturaj homoj (ekz liaj ambaŭ servistoj, el kiuj unu miksrasa), li pli poste serioze ekdubas pri sia heredita valorsistemo scienca - ĉu ne Shakespeare mem siatempe jam asertis ke "estas pli sub la ĉielo, Horacio, ol ni povas klarigi"? Pozitivismo montriĝas ne sufiĉa por klarigi la totalon de l’ realaĵoj okazantaj. Tio lin ege skuas.
Pliposte la konfrontiĝo kun politikuloj rilate la kreskantan eŭropan imperiismon donas al li heroecan staturon. Fakte, jam frue li kontraŭas kaŝe subbrulantan rusan imperiismon (Dimitrij intencas eluzi lian tiean restadon kiel senkulpigon por rusa anekso; Maklin malakceptas ĝin); pliposte sekvas la kvinslanda imperiismo, sed la germana montriĝas pli celtrafa. Maklin utiligas siajn sciencajn metodojn kaj konojn por pruvi ties malpravon: dissekcio de cerbo nigrula devas montri ke cerbe ĉiuj rasoj same valoras, kaj tio jam en la 70aj jaroj de l’ pasinta jarcento! Li rezonas iom laŭ la vortoj de l’ fama indiana tribestro, ke "kvazaŭ iu povus posedi la teron?" (p. 336); por li homoj gravas kaj iliaj kulturoj ĉar ĉiuj en si mem havas sian indecon. Jen kion mi nomas tie esperantisma idealo.
Alia afero kiu iel ilustras la samon, estas la interplektitaj vere grandioze stilitaj scenoj de unuflanke travivaĵo religia ĉe l’ "sovaĝuloj" (la nokto de Kodi, en parto I), kaj aliflanke la same racie ne eksplikebla "insulto al ĉia logiko" en parto III kiam temas pri la agado de kristana sekteca predikisto el Usono. Kvankam kulture kaj religie ambaŭ scenoj grande diferencas, tamen iel ili parencas inter si, montrante kiomgrade homoj diverskulturaj tamen rekoneblas reciproke.
Rilate la lingvaĵon mem kaj la rakontmanieron mi povas esti relative kurtavorta: la stilo estas ekzemplodone klasika, klara, pura; la rakontmaniero eluzas tre fakscie diversajn rimedojn kiujn neofte oni renkontas: Maklin ja estis verkinta siatempe, laŭ la libro, diversajn taglibrojn, unu por eldono, kaj unu tute private. Nia eksbibliotekisto, kiu verkas la tuton, uzas ambaŭ ĉi fontojn, do plurfoje rekte citas vortojn de l’ barono, samtempe li konas aliajn libroforme aperintajn verkojn de la barono, kiu ja siafake fariĝis gravega aŭtoritatulo. La citado okazas tiele, ke fojfoje oni absolute devas penadi por ankoraŭ konsciiĝi ke ne temas pri reale ekzistanta verkaro, kiun ĉiuminute oni povus ekpreni el sia biblioteko apuda, sed pri romano. - Aŭ ĉu eĉ tio estis nura blago kaj fakte Maklin reale verkadis tiujn eldonaĵojn?
Reen al:
| Sed nur fragmento | Trevor Steele | Listo de recenzoj en Fonto | Ĉefpaĝo originala literaturo |