Reen al enhavtabelo

Reen al la ĉefpaĝo de OLE

Baldur Ragnarsson


Bildoj el la historio de la Esperanta Literaturo

Artikoloj verkitaj por la revuo Juna amiko

L.N.M. Newell (1902-1968)



Leonard Noel Mansell Newell  naskiĝis en 1902, anglo laŭ deveno, sed envere monda civitano, kiu vivis kaj laboris ne nur en sia hejmlando, sed en multaj aliaj landoj: Francio, Italio, Belgio, Egiptio, Sudano, Aŭstralio. Samtempe li estis ĉiam fidela civitano de tiu fikcia lando sen limoj, kiun ni ofte nomas Esperantujo. Li lernis Esperanton kiel 14-jara knabo. Li partoprenis la esperantistan agadon en Londono kiel estrarano de Londona Esperanto-klubo; li estis kunaranĝanto de la Universala Kongreso de Esperanto en Oksfordo 1930; dum kelkaj jaroj li estis ĉefredaktoro de International Language, anglalingva revuo por propagandi Esperanton. Li havis multajn profesiojn dum sia vivo, sed ĉiam daŭre aktivis por Esperanto: instruis, organizis, redaktis, verkis, tradukis, kie ajn li trovis sin. Entute Newell estis unu el tiuj homoj, kiuj vivlonge dediĉis sin al ĉiuj flankoj de Esperanta agado, tamen sen bruo kaj ambiciaj klopodoj, ĉar li estis homo modesta kaj netrudema.

Kiel verkisto Newell eminentis kiel prozisto, lia novelaro Bakŝiŝ (1938) estas rigardata kiel klasikaĵo de la Esperanta novel-arto. Sed li verkis ankaŭ poemojn, kvankam nur en malgranda kvanto; en Kolektitaj poemoj (1987), prizorgita de Edwin de Kock, ili sumas je nur 29 verkoj. Liaj poemoj estas klaraj, priskribe realismaj kaj ofte emaj al filozofiaj pensoj. En poemo, titolita Filozofo, li trovas araneon en prunteprenita libro: “Sur paĝo dudek-sepa mi trovis araneon; / Ĝi volis filozofi, sed trovis la pereon, / Anstataŭ kapti puŝojn, ĝi retis mond-enigmon”. Por mi aparte simpatia estas poemo, kiun la poeto dediĉis amike al Idista poeto (jes, ankaŭ en Ido oni poetis); la poemo havas la titolon La Lasta, kaj tiel Newell komparas sian Idistan poet-amikon al romana soldato, kiu kuraĝe postenas ĉe la lasta landlimo, jam forgesita. Oni konstatas la kunsenton de la Esperantista poeto kun sia kolego Idista:

Kiel soldato kantas romana,
Sola ĉe l’lasta landlim’ forgesita,
     Kuraĝa ĉe sia posteno
     Dum detruas patrujon barbaroj;
Kiel sur morta tero mortkantas
Siajn amatojn lasta homido,
     Sub neĝeroj silente ŝvebantaj ,
     Atendante la blindan ĥaoson:
Tiel Idisto lasta vi kantas
Morne al mondo, kiu forgesis
     La lingvon de vi amegatan.
     O poeto fidela, saluton!

Kiel menciite, la noveloj de Newell jam havas rangon de klasikeco en la Esperanta proza arto. Kaj ne nur pro elstara stilo, sed antaŭ ĉio pro priskriboj de realecaj scenoj kaj personaj portretoj, kiuj vivigas homojn kaj okazojn tiomgrade, ke ili partoprenigas la leganton en la rakonta proceso kaj sekve restas en la memoro. La noveloj de Bakŝiŝ havas sian okaz-terenon en Egiptio, kie Newell pasigis du jarojn inter la mondmilitoj instruante Esperanton. La noveloj plejparte traktas la reciprokan nekomprenon kaj foje konfliktojn  inter la malsimilaj kutimoj de Eŭropanoj kaj la moroj de Egiptoj. Kvankam la noveloj ja montras la eŭropecan perspektivon de la aŭtoro, li ofte simpatias kun la egipta flanko kaj ironias pri la brita kaj franca flanko. Emocie pensigaj estas du rakontoj, Edziĝpropono kaj La kriketludo,  pri Eŭropaj virinoj, kiuj vojaĝas al Egiptio por tie ekvivi kun siaj egiptaj edzoj. Ilia elreviĝo estas priskribita kun profunda komprenemo, ili spertas duoblan malfacilon: la fremdecon de alia kulturo kaj malestimon de aliaj Europanoj pri iliaj rilatoj kun Egiptoj.

Newell estis diligenta tradukisto. Lia plej ambicia traduko estas tiu de Hamleto, 1964. Per sia traduko Newell celis tradukon multe pli precizan ol tiun de Zamenhof de 1894. Newell estis bone ekipita por tia traduko, li bone konis la lingvon de Shakespeare, liajn aludojn kaj la nuancajn signifojn, kiuj postulis detalan enkondukon kaj abundajn klarigojn. Por Newell la ĉefa devo de la tradukanto de Hamleto estas plej ebla fideleco al la originalo kaj laŭeble ekzakta redono de nuancoj, eĉ je la kosto de pli arta versio, aŭ pli simpla legado, kiel ĉe Zamenhof. Tiu vidpunkto de Newell kontrastis kun tiu de alia Shakespeare-tradukinto, Reto Rossetti, kiu tradukis alian dramon, Otelo. Tiu konflikto rezultis en du skoloj koncerne tradukadon de Ŝekspiraj dramoj, la fidelisma skolo kaj la artisma skolo. Efektive, la du skoloj ne estas tiel draste diferencaj, ambaŭ havas siajn akcepteblajn flankojn kaj eblecojn de ekvilibreco.

L.N.M. Newell multe kontribuis al la literaturaj revuoj de sia tempo, Literatura Mondo, La nica literatura revuo kaj Norda Prismo. Li multe tradukis el la angla poezio, i.a. la plej faman poemon de Coleridge, La Maljuna Maristo (The Ancient Mariner). Poemoj de Newell aperis en la kolekto Dekdu poetoj, 1934 kaj en Esperanta Antologio, 1958 (2-a eldono 1984). Du liaj noveloj, Nomado kaj Tragedio, troviĝas en 33 rakontoj, La Esperanta Novelarto, 1964. Newell mortis en Aŭstralio en 1968, 66-jara.

 (Juna amiko, septembro 2010)

 

 




Reen al enhavtabelo

Reen al la ĉefpaĝo de OLE